مدیریت زنجیره تأمین یا SCM تلفیقی است از هنر و علم که در جهت بهبود دسترسی به مواد اولیه، ساخت محصولات و یا خدمات و انتقال آن به مشتری بکار می‌رود.
در زیر پنج بخش اصلی مدیریت زنجیره تأمین می آید:
1- برنامه ریزی :
بخش استراتژیک مدیریت زنجیره تأمین میباشد. برای مدیریت صحیح منابعی که جهت برآوردن نیاز مشتری برای محصول و یا سرویس شما استفاده می‌شوند، نیاز به برنامه‌ریزی استراتژیک میباشد. بخش عمده برنامه ریزی، پیاده سازی مجموعه مقیاس‌هایی است برای نظارت بر زنجیره تأمین، بطوریکه بهینه و مقرون‌به‌صرفه بوده، کیفیت و ارزش مورد نظر مشتری را تأمین کند.
2- منابع :
در گام دوم بکارگیری SCM ، بایستی تأمین کنندگانی که محصولات و خدمات مورد مصرف برای ساخت محصولات و خدمات شما را در اختیارتان قرار می‌دهند، انتخاب کنید. روندهای قیمت گذاری، تحویل و پرداخت به این تأمین کنندگان را مشخص کرده، مجموعه ای از مقیاس‌‌های نظارت و بهینه سازی ارتباط با آنان را فراهم آورید. سپس روندهای مدیریت انبار شامل دریافت مرسولات، بازبینی و انتقال محصولات، و خدمات را به خط تولید خود به علاوه نحوه اختیار دادن پرداخت به تأمین کننده را مشخص کنید.
3- تولید :
فعالیت‌های لازم جهت تولید کنترل کیفی، بسته بندی و آماده سازی، جهت ارسال مرسوله را برنامه ریزی کنید. و سطح کیفیت، خروجی تولید و بهره برداری کارگران و کارمندان را بوسیله SCM اندازه گیری کنید.
4- ارسال :
این بخش اکثراً تدارکات نامیده میشود. در این بخش، شما باید دریافت سفارشات مشتریان را هماهنگ کنید، شبکه ای از انبارهای کالا آماده کنید و روش‌های حمل کالا به مشتری و پرداخت را انتخاب کنید.
5- ارجاع (کالاهای مرجوعی) :
در بخش اشکالات زنجیره تأمین، شبکه ای را برای مرجوع ساختن کالاهای معیوب و تولید از طرف مشتریان فراهم آورید.
نرم افزار مدیریت زنجیره تأمین چه وظیفه ای دارد؟
نرم افزارهای SCM از جمله متنوع ترین نرم افزارها در دنیا هستند. هر یک از پنج مرحله اصلی مدیریت زنجیره تأمین که در قسمت قبل اشاره شد، شامل ده‌ها عملکرد مختلف میباشد که هر کدام میتواند نرم افزار خاص خود را داشته باشد.
بعضی سازندگان نرم افزارهای بزرگ سعی کرده اند که این نرم افزارها را در کنار یکدیگر مونتاژ کنند ولی هیچ تولیدکننده‌ای یک مجموعه کامل از این نرم افزارها را نداشته و ندارد. اتصال این نرم افزارها با یکدیگر میتواند یک معضل بزرگ باشد.
نرم افزار برنامه‌ریزی زنجیره تأمین (Supply Chain Planning یا به اختصار SCP) بعنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی SCM، از الگوریتم‌های ریاضی خاص در جهت بهبود روندها و کارکرد این زنجیره و تأمین و پایین آوردن موجودی انبار استفاده میکند. این نرم افزار کاملاً وابسته به اطلاعات ورودی برای دقت بیشتر میباشد. اگر برای مثال شما سازنده کالاهای مصرفی می‌باشید انتظار دقت عمل در سیستم برنامه‌ریزی منابع تأمین خود را نداشته باشید. مگر اینکه بتوانید اطلاعات دقیقی در مواردی از قبیل سفارشات مشتریان به خرده فروشان طرف قرارداد شما، آمار فروش خرده فروشان، توان تولید و محل کالا در اختیار آن بگذارید.
نرم افزارهای برنامه ریزی برای کلیه مراحل زنجیره تأمین وجود دارند. بطور حتم ارزشمندترین (و در عین حال پیچیده‌ترین) آنها نرم افزارهای برنامه‌ریزی نیاز مشتریان است که مشخص میکنند میزان مورد نیاز تولید کالا برای رفع نیاز مشتریان چه مقدار میباشد.
نرم افزار اجرای زنجیره تأمین (Supply Chain Execution یا به اختصار SCE) جهت اتوماسیون بخشهای مختلف SCM بکار می‌رود. این نرم افزار میتواند تسهیل کننده ثبت و پیگیری سفارشات از کارخانه و یا کارگاه شما به تأمین کنندگان مواد اولیه مورد نیاز باشد.
آیا قبل از پیاده‌سازی نرم افزار مدیریت زنجیره تأمین (SCM) به ERP نیاز میباشد؟
این موضوعی بسیار بحث‌برانگیز است. امکان دارد در صورت نیاز به نصب نرم‌افزار برنامه ریزی زنجیره تأمین، نیاز به وجود نرم افزار ERP بدلیل وجود نیاز به اطلاعاتی که قاعدتاً در نرم افزار ERP جمع آوری شده است، باشد.
از لحاظ فنی شما نمی‌توانید جهت اطلاعات مورد نیاز نرم‌افزار برنامه‌ریزی زنجیره تأمین، از سیستم‌های قدیمی موجود در شرکت، به سادگی خروجی مورد نیاز را تهیه نمایید (بطور مثال از صفحات گسترده Excel که در سازمان وجود دارد). در واقع به جریان انداختن این اطلاعات با سرعت و دقت لازم از کلیه بخشهای سازمان در عمل بسیار مشکل خواهد بود. نرم افزار مدیریت منابع سازمانی (ERP) دژکوبی است که کلیه این اطلاعات را در قالب یک بسته نگهداری میکند و بدین ترتیب نرم افزارهای برنامه‌ریزی زنجیره تأمین می‌توانند با اتکا به تنها یک منبع، به آخرین اطلاعات مورد نیاز خود دسترسی داشته باشند. بیشتر مدیرانی که سعی کرده اند نرم افزارهای برنامه ریزی زنجیره تأمین را در سازمان خود نصب کنند، اظهار داشته‌اند که از نصب ابتدایی نرم افزار مدیریت منابع انسانی (ERP) در سازمان خود راضی هستند.
آنها به پروژه های ERP به عنوان نظم بخشیدن به اطلاعات درون سازمانی خود می‌نگرند. واقعیت این است که نرم افزارهای ERP بسیار گران قیمت و اجرای آنها بسیار دشوار میباشد. در نتیجه ممکن است منطقی باشد که اطلاعات مورد نیاز نرم افزار برنامه‌ریزی زنجیره تأمین بدون نصب ERP برای آن فراهم گردد.
نرم افزارهای اجرایی زنجیره تأمین، وابستگی بسیار کمتری به جمع آوری دقیق اطلاعات از بخشهای مختلف سازمان دارند و به این ترتیب مستقل از تصمیمات ERP عمل میکنند. ولی احتمال این وجود دارد که نیاز به تبادل اطلاعات بین این نرم افزارها و ERP باشد. این ویژگی بسیار اساسی است که نرم افزارهای اجرایی زنجیره تأمین حتماً امکان یکپارچه شدن با اینترنت، مدیریت منابع سازمانی ERP و برنامه ریزی زنجیره تأمین SCP را داشته باشند. برای مثال اگر می‌خواهید یک سایت اینترنتی خصوصی برای ارتباط با مشتریان خود و تأمین‌کنندگان مواد اولیه خود به وجود آورید، حتماً نیاز به استخراج اطلاعات از نرم افزارهای اجرایی زنجیره تأمین (SCE) ، برنامه ریزی زنجیره تأمین (SCP) و مدیریت منابع سازمانی (ERP) خواهید داشت که قادر به تبادل آخرین اطلاعات در مورد سفارشات، پرداخت‌ها و وضعیت تولید و تحویل کالا باشد.
هدف از نصب نرم افزار مدیریت زنجیره تأمین SCM چیست؟
قبل از فراگیر شدن اینترنت، طرفداران نرم افزار زنجیره تأمین عمدتاً به ویژگی و امکانات پیش‌بینی نیاز مشتریان و دیگر ویژگی‌های ابتدایی زنجیره تأمین محدود بودند. ولی ذات ارزان بودن و دسترسی پذیری فوق العاده اینترنت به همراه استانداردهای ارتباطی جهانی و ساده خود امکانات وسیع و در نتیجه انتظارات بالاتری بوجود آورده است.
چه موانعی بر سر راه نصب نرم افزار مدیریت زنجیره تأمین وجود دارد؟
1 – بدست آوردن اطمینان تأمین کنندگان مواد اولیه و شرکای تجاری
یکی از مهمترین دلایل دشواری پیاده سازی SCM به این خاطر است که پیچیدگی‌های آن فراتر از اندازه سازمان شما ممکن است باشد. نه تنها کارمندان شما نیاز به تطبیق روش کار کردنشان دارند، بلکه کارمندان هر تأمین کننده ای که به شبکه می پیوندند نیز نیاز به تطبیق روش‌های عملکرد خود دارند. تنها تولید کنندگان بسیار بزرگ و قدرتمند، توانایی اجبار کردن شرکای تجاری‌شان در زمینه زنجیره تأمین و اعمال چنین تغییراتی را دارند. برای اینکه بتوانید رضایت شرکای زنجیره تأمین خود را برای همکاری در این زمینه بدست بیاورید می‌بایست طبق توافقاتی انتظارات آنها را نیز برآورده و تضمین نمایید تا بدین ترتیب همه عناصر این زنجیره به نوبه خود سود ببرند.
2 – مقاومت داخلی در برابر تغییر
اگر قانع کردن دیگر سازمان‌ها برای استفاده از سیستم‌های زنجیره تأمین دشوار است، قانع کردن افراد داخل سازمان هم به همان اندازه دشوار است. اگر نتوانید اپراتورها را قانع کنید که استفاده از این سیستم در زمان آنها صرفه‌جویی میکند و افزایش دقت آنها را به دنبال دارد، با توجه به اینکه سال‌ها استفاده از روش‌های قدیمی و عادت به کاغذبازی را نمیتوان بسادگی فراموش کرد، به احتمال زیاد راهی برای دور زدن و استفاده نکردن از سیستم نصب شده و بازگشت به روش‌های خودشان پیدا خواهند کرد.
3 – اشتباهات اولیه
نحوه پردازش داده ها در سیستم‌های مدیریت زنجیره تأمین جدید نصب شده در سازمان‌ها به گونه ای است که برای آن برنامه ریزی شده است. ولی نرم افزار در چند ماه اولیه نصب در سازمان نمیتواند از روش‌ها، سنت‌ها و تاریخچه عملکرد سازمان با خبر باشد. برنامه ریزی‌ها و پیش‌بینی‌کننده‌ها باید متوجه این موضوع باشند که اولین اطلاعاتی که از اینگونه سیستم‌ها دریافت میکنند به احتمال بسیار نیاز به بررسی و تغییراتی خواهند داشت.
در یک مورد به عنوان نمونه، یک کارخانه تولید قطعات خودرو درست پس از نصب یک سیستم پیش‌بینی زنجیره تأمین، سفارشی بسیار بزرگ و فراتر از انتظار از یکی از سازندگان خودرو دریافت میکند. سیستم بلافاصله فرض میکند که درخواست بازار برای اینگونه قطعات بسیار بالاست (با توجه به اینکه از روند قبلی بازار بی خبر است). استفاده کورکورانه از اعداد و ارقام سیستم در این مورد خاص میتواند منجر به سفارش غیر منطقی مواد اولیه توسط این شرکت شود. شرکت متوجه مشکل شد و از این اشتباه جلوگیری کرد. بدین گونه که برنامه ریزی‌ها و اطلاعات سیستم را دور ریخته، از اطلاعات شخصی خود استفاده کردند. ولی این مشکل دیگری را بوجود می آورد و آن عدم اطمینان برنامه ریزی‌ها به سیستم نصب شده و استفاده از اطلاعات شخصی خود میباشد. شرکت می‌بایست سیستم را تنظیم کند و در بوجود آوردن اطمینان کارکنان به سیستم کوشش کند. وقتی کارمندان متوجه شوند که می‌توانند تجربیات خود را با دقت رو به رشد سیستم هماهنگ کنند، تکنولوژی را قبول کرده و از آن استفاده میکنند. بسیاری از بازارهای الکترونیک B2B مجهز به نرم افزار مدیریت زنجیره تأمین می‌باشند.
مدیریت ساخت و تولید با SCM
یکی از زمینه های رقابتی دنیای امروز بهره گیری از فناوری‌های تجربه شده در تولید محصولات میباشد. امروزه کارخانجات برای حضور در صحنه رقابت، ملزم هستند محصولات را با بهترین کیفیت، در کوتاه‌ترین زمان و با پایین‌ترین قیمت به دست مشتریان برسانند. در کنار استفاده از سیستم‌های مالی، همچنان نیاز به راهکارهای تخصصی و جدیدی برای ارتقای تجارت احساس میشود. آنچه که در این زمینه می تواند نیاز شما را برآورده سازد، سیستم ساخت و عملیات میباشد که در تعامل با سایر سیستم‌های ذکر شده در جهت مهندسی محصول و ساختار آن، توسعه محصول، ارتقا و مدیریت پروژه تولید محصول شامل برنامه ریزی و زمانبندی تولید محصول، مدیریت مستندات، و ارتقاء سطح کیفی محصول عمل می نماید. توسط سیستم ساخت و عملیات می‌توان مهندسی، برنامه‌ریزی و کنترل تولید را مدیریت نمود. سیستم حاضر با ایجاد ارتباطی تنگاتنگ با سیستم فروش و سیستم زنجیره تأمین باعث افزایش سطح پاسخگویی به نیازها، و بالابردن سطح استانداردهای اجرایی خواهد شد.
اهداف کلی مجموعه مدیریت تولید را می‌توان به صورت زیر خلاصه نمود:
- بهبود خدمات رسانی به مشتریان
- بهبود دقت پیش بینی انجام سفارشات مشتریان
- تسهیل تصمیمات تجاری جهت قبول سفارشات
- افزایش سود و کاهش هزینه تراکنش
- افزایش نرخ و درصد سفارشات محقق شده
- کاهش زمان تولید سفارشات با توجه به استفاده از برنامه ریزی بهینه
- کاهش سرمایه‌ی در گردش
- کاهش میزان موجودی ذخیره انبار
- کاهش هزینه های حمل به انبار
- افزایش بهره وری از منابع ماشینی و انسانی با ایجاد برنامه بهینه
- کاهش هزینه عملیات و افزایش بهره وری
- کاهش مدیریت اجرایی و افزایش بهره وری فرایندها
مهندسی تولید در SCM
طی مهندسی تولید در طول دوره تولید یک محصول، کلیه اطلاعات آن محصول از جمله ساختار محصول، روش تولید، تجهیزات تولید، نیروی کار تولیدی، خطوط و ایستگاه‌های تولید، میزان تولید و اسناد مرتبط به محصول موجود در انبار تعریف و جمع آوری می شوند. داده های جمع آوری شده امکان دستیابی به توابع تولید جهت مدیریت بهینه و محدوده وسیعی از اطلاعات تولید به‌روز را فراهم می آورد. در این قسمت بستری جهت تسهیل فرایند بهینه سازی جریان عملیات از ابتدایی ترین فاز تولید تا اتمام تولید فراهم می شود. اما آنچه که در گسترس محصول و فراورده های یک کارخانه موثر می باشد، تحلیل تفصیلی برنامه های اجرا شده و نتایج حاصله از آنها میباشد. بدین معنی که جهت ایجاد برنامه ای بهتر و جایگزین و روش‌های عملی گسترش و ارتقاء محصولات، از داده های بدست آمده و نتایج حاصل از مقایسه آنها استفاده می شود.
مهندسی محصول در SCM
مهندسی محصول شامل تعریف محصول، فرمول ساخت و روش ساخت محصول، ارتقای محصول و مدیریت گسترش و ارتقاء محصول می باشد. مقدماتی ترین فرایند جهت ارتقای محصول، هزینه یابی محصول و حرکت در جهت کاهش هزینه تولید می باشد. با توجه به اینکه در مسیر تولید محصولات، روزانه مقدار حجیمی از اطلاعات بدست می‌آیند، سازماندهی این داده ها نیازمند ابزار قوی ای جهت مدیریت و توزیع داده ها می باشد. امکان تعریف فرایندهای تولید، ظرفیت تولید محصول و میزان مواد اولیه مورد نیاز جهت تولید محصولات در هر ایستگاه کاری تعبیه شده است. مهندسی تجهیزات و مهندسی تولید، از انتخاب، خرید و نصب تجهیزات با توجه به افزایش بهره وری و کارایی، سهولت نگهداری از تجهیزات و بهبود امنیت کارخانه پشتیبانی می نماید. همچنین اجازه تغییر، اصلاح و به‌روزرسانی تجهیزات و محل استقرار آنها را نیز می‌دهد. همچنین با مقایسه‌ی برنامه‌ی ابلاغ شده‌ی واحدهای عملیاتی و میزان کارهای جاری کارگاه، مکان استقرار تجهیزات را ارزیابی نموده و اطلاعات لازم را در اختیار کاربر قرار می دهد. توسعه همکاری ها با بکارگیری تیم‌های داخلی و خارجی، باعث بهینه کردن روش ساخت محصولات پیچیده میشود. راه حل دستیابی به این هدف ثبت و ذخیره کلیه اطلاعات محصول از ابتدای شروع فرایند ساخت تا زمان تحویل به مشتریان می باشد. در واقع ارتقای سطح کیفیت منابع از طریق کاهش زمان تولید و کاهش قیمت تولید منجر به جذب رضایت مشتریان خواهد شد.